Słôwk Fòrmella – Gôdczi

Jak to Julis Cezar z Kaszëbama biôtkòwôł

Òd latów latecznëch, jak le no pamiãtóm, jinteresowôł jem sã historëją, a òsoblëwie tą nôdôwniészą. Równak nôbarżi cekawé bëłë dlô mie wiedno wszelejaczé historiczné krejamnotë ë rzeczë nie do kùńca zbadérowóné. Mëslôł jem so nierôz, że fejn bë bëło òdkrëc co nowégò, czegò bez dłudżé wieczi nicht nié miôł widzoné. Ë tak sã sta, że ùdbôł jem so sztudérowac historëją.
Jednégò lëstopadnikòwégò wieczora sedzôł jem so prawie nad ksążką. Wiodro bùten bëło bële jaczé ë nie chca mie sã z tegò wszëtczégò nigdze jic. Sôdł jem so tedë nad ksążkama ë zaczął jem sã ùczëc na nôslédné zajãca na Ùniwerkù. Równak tegò wieczora czëtanié dëcht nijak mie nie szło. Mëslë w mòjé głowie zaczãłë wanożëc we wszëtczé stronë ë na niżóden ôrt nié mógł jem zebrac jich do grëpë. Miast sã ùczëc zaczął jem zôs rojic ò òdkrëwanim historicznëch krëjamnotów ë ò jinszich taczich rzeczach. Nimò to próbòwôł jem na mòc ùczëc sã, ale nie szło mie to za bëlno. Kùreszce sta sã pózno ë zachcało mie sã perznã spac. Łep mój szedł corôz barżi w dół a timczasã mëslë mòje dali jakbë tuńcowałë wkół…
W jedny chwilë do mòji jizbë flot wnëkôł mój drëch Andrzéj. Miôł òn skrë w òczach ë jakąs ksążeczkã pòd pôchą.
– Wiesz të co?! – gôdô chùtkò do mie. – Tak cos të na gwës jesz ni môsz widzoné! Òbôczë le! – pòkazywô mie jaczis tekst w ny ksążeczce, co jã przëniósł.
– Witôjże! Cëż të tam nalôzł w ti ksążce?! Të doch jes czësto òd se!
Andrzéj ju perznã wrócył do se ë rzekł mie:
– Pòwiem cë, co jô tuwò nalôzł, le trzim sã stołuszka, żebë të nie zlecôł, czej to ùczëjesz!
– Në jo, trzimiã sã, le gôdôjże w kùńcu! – òdrzekł jem dosc głosno, bò zaczãło mie ju perznã felac cerplëwòtë.
Kùreszce Andrzéj rzekł mie:
– Ta ksążeczka, co jô jã przëniósł, je ùczbòwim cządnikã. Nalôzł jem tuwò dokôz profesóra Mądrzélsczégò, chtëren pisze, że nalôzł nieznóny rëchli badérama tekst samégò Julisa Cezara, w jaczim je gôdka ò Kaszëbach…
– Ala diachlë – przerwôł jem drëchòwi. – Jes të tegò gwësny?! Mòże të cos lëchò zrozmiôł?!
– Ale dze tam. Jô jem gwësny, że to wszëtkò bëlno zrozmiôł. Zresztą jak chcesz, tej mògã cë nen cządnik na pôrã dniów òstawic. Przekònôsz sã, że je tak, jak jô cë rzekł.
Andrzéj òstawił mie cządnik ë pò sztóce wëszedł. Zarô pò tim wzął jem sã òstro za czëtanié dokôzu profesora Mądrzélsczégò pòd titlã „Nôstarszé wiadła ò Kaszëbach w ùtwórstwie rzëmsczich pisarzów na przikładze swiéżo òdnalazłégò dokôzu Julisa Cezara”. Ju pò sztóce òprzestôł jem sã dzëwòwac, czemù Andrzéj béł jaż tak baro pòdskacony. Z tekstë wëchôdało, że profesór Mądrzélsczi nalôzł zadżiniony ë nieznóny do najëch czasów dokôz Cezara pòd titlã „Commentarii de bello Cassubio” czëlë „Pamiãtniczi ò kaszëbsczi wòjnie”. Òb czas ti wòjnë Rzimianie biôtkòwëlë z Kaszëbama ë chcelë zrobic z nëch swòjëch pòddónëch. Równak Kaszëbi z taką mòcą sã òpiéralë, że Rzimianie dalë jima pòkù ë bez niżódnëch zwësków (a z wiôldżima stratama) wrócëlë nazôd do se. Temù téż, że to Kaszëbi, a nie Rzëmianie, dobëlë w ti wòjnie, dokôz ò ni nie béł jaż do terô znóny. Cezar chwôlił sã wòjnama, w jaczich dobëł, temù znómë dokôzë ò jinszëch jegò wòjnach (na przëmiôr z Galama) ale sromôł sã perznã przëznac do tegò, że przegrôł biôtka z môłim kaszëbsczim lëdã. Wedle profesóra Mądrzélsczégò prawie to bëło przëczëną tegò, że Cezar zarô pò napisanim „Commentarii de bello Cassubio” schòwôł nen dokôz ë sprawił, że wiele nôslédnëch pòkòleniów ni miało ò nim czëté.
Cezar (ë na jegò spòdlim profesór Mądrzélsczi) pisôł téż, że w kaszëbsczim wòjskù bëło wiele wiôldżich ë mòcnëch chłopów a òsoblewò wëróżniwało sã w biôtce dwùch „nôbëlniszich z bëlnëch”. Jeden z nëch béł môłi ë perznã zmiarti, ale baro rozëmny, drëdżi zôs béł wiôldżi, mòcny ë dërch nosził przë se wiôldżi kamiéń. Òbaji òni sami bëlë w sztãdze dobëc nad całima karnama rzimsczégò wòjska.
Czej doszedł jem do tegò môla w teksce, sta sã ze mną cos dzywnégò. „Ala diachlë – mëslã so. – Jô sã ju dzes z czims taczim zetkł… Ale dze?…” Zaczął jem tej baro chùtkò mëslec jaż mie sã z tegò wszëtczégò gòrąco zrobiło. Kùreszce cos jakbë wid zapôlëł sã w mòji głowie. Kò doch wszëtcë znómë kòmiks ò przigòdach Asteriksa ë Òbeliksa, co to dërch tłëklë całé ùrmë rzimsczich żôłnérzów!… Jaż zëmnô zmòklëzna na mie wëszła! „Do biésa! – pòmëslôł jem so. – Je to mòżlëwé, żebë ùkradlë nama najëch kaszëbsczich bòhatérów ë na jich spòdlim stwòrzëlë swòjëch?! Chòc, z drëdżi stronë, mòże to le przëtrôfk, że Asteriks z Òbeliksã tak szlachùją za tima dwùma kaszëbsczima wòjôrzama?”
Baro tim wszëtczim przëjãti zaczął jem czëtac dali. Profesór Mądrzélsczi pisôł, że Cezar przedstôwiôł Kaszëbów jakno lud nie za wiôldżi, ale baro mòcny w biôtce. A mòc tã mielë Kaszëbi dzãka temù, że mielë fejn napitk, co jima kraftë dodôwôł. Co sã zôs tikô wiôldżégò Kaszëbë, co dërch dzwigôł kam, to wedle słowów Cezara w czas miru zajimôł sã òn prawie sprzedôwaniém taczich kamów. „No nié – mësłôł jem – to ju ni mòże bëc leno przëtrôfk. Za wiele mie sã zgôdzô. Je môłi lud, co dzãka cëdownémù napitkòwi mô mòc, bë dobiwac nawetka nad rzimsczima legionama. Mómë téż dwùch bëlnëch żôłnérzów, môłégò a rozëmnégò ë wiôldżégò z kamã, co sami mòglë dobëc nad całą armiją. Ni mògło bëc jinaczi, le tak, że ti francësczi cëgóni mùszelë rëchli do negò dokôza duńc a pózni, nick nikòmù nie gôdając, na spòdlim dzejów najëch bëlnëch Kaszëbów stwòrzëlë swòjëch Galów. A më dopiérkù dzãka Wascë Mądrzélsczémù dowiedzelë sã jak to pò prôwdze bëło.”
W tim sztóce ùdbôł jem so, że mùszi doch sprawic, żebë dowiedzało sã ò tim jak nôwicy lëdzy. Kò doch cządnik, co mie gò Andrzéj przëniósł, je czësto nôùkòwi ë mało chto tak cos czëtô. „Mùszã chùtkò nëkac do Grégòra – mëslã niespòkójno – Òn doch robi w wëdôwiznie ë mòże mie pòmóc to nagłosnic. Kò doch mùszi to zarô òpisac, żebë wszëtcë Kaszëbi ò tim wiedzelë”. Chùtuszkò wstôł jem ze stółuszka ë pònëkôł jem w stronã dwiérzów. Równak w ti sami chwilë, nie wiedzec skądka, nalôzł sã pòd mòjima szpérama wiôldżi czôrny kòt. Nie dozdrzôł jem gò na czas ë sta sã tak, że nëkając pòtknął jem sã ò niegò. Jak dłudżi wëwalôł jem sã na pòdłogã ë… w tim czasu jô prawie òdeckł.
Òkôzało sã, że je ju pół trzecy w nocë a jô dërch sedzã kòle biurka nad ksążkama. „A Marija Józef! – pòmëslôł jem so tedë – co sã téż człowiekòwi czasã nie snije. Mùszã flot nëkac do wërów. Reno doch mùszã wczas wstac ë jic na Ùniwersytet”. Pò sztócëkù leżôł jem ju w wërach, ale jesz przed zasniãcém przëszło mie do łepa, że mòże nie tak cos, jak mie sã sniło, ale cos na nen ôrt, zdarzi sã w mòjim żëcym. Mòże ùdô sã téż mie nalézc co cekawégò. Mòże…

Jak to wszelejaczé nowòscë czënią lëdzy głëpszima

Rómk ë Wòjtk bëlë lëdzama, jak to sã gôdô, stôri datë ë na wszëtkò, co dzeje sã wkół mielë swój apartny pòzdrzatk. Lubilë téż sadnąc so czasã w ògrodze kòl Rómkòwi chëczë ë pògôdac so përznã ò stôrëch ë nowëch czasach. Prawie w jeden zélnikòwi pòniedzôłk Wòjtk ùdbôł so jic do Rómka. Tak téż zrobił a temù, że wiodro bëło fejn, wzãlë so pò piwkù ë sadlë, jak wiedno, na łôwce kòle scanë Rómkòwi chëczë. Na zôczątkù ceszëlë sã słuńcowim cepłã ë nick nie gôdelë. Kùreszce Rómk rzekł:
– Nie przëchôdô cë czasã do głowë, że dzysdniowé lëdzëska robią sã corôz to głëpszi?
– Co të pleszczesz? – òdrzekł Wòjtk – Jes të w rozëm zaszłi? Czemù tak mëslisz?
– Bò, widzysz të, jak më bëlë młodi, to nie mielë mòże tëch wszelejaczich maszinów ë kòmpùtrów ale przënômni rechòwac w głowie rozmielë. A terô, dze zdrzisz, tam wszãdze lëdze miast łepama, jaczimas dzywnyma maszinkama rechùją.
– Aaa, ò to cë chòdzy. Ale to doch nie je nick lëchégò. A òkróm tegò sparłãczoné je to z wiôldżim pòkrokã ùczbë – rzekł Wòjtk.
– A co të mie tu pleszczesz ò pòkrokù ùczbë! – rzekł z gòrzã Rómk – Dlô mie je to leno pòkrok zgnilstwa, a të doch wiész, że jô tak cos nigdë nie lëdôł! Dzysdniowé lëdze nawetka rechòwac ju zabôczëlë! Jedno, co rozmieją, to jaczés knąpë nacyskac a maszinka sama wszëtkò za nëch zrobi. To doch je czësto bùten szëkù! Za jaczis czas nawetka pisac bëlno zabôczą, bò nawetka jãzëkòwé felë kòmpùtrë bãdą za nich sprôwdzałë! – wòłô z gòrzã Rómk.
– A wiész të co – rzekł òstróżno Wòjtk – Jô móm dzes czëté, że tak cos je ju terô mòżlëwé…
– Do biésa! – riknął Rómk. Ju chcôł szkalowac dali, ale w tim samim sztóce slëna wleca mu w gôrdzel ë zaczął òn głosno kaszlac. Pò sztërkù Wòjtk rzekł do Rómka:
– Mùszisz równak przëznac, że ti, co wëmëslëlë te wszëtczé maszinë, nie bëlë głëpima lëdzama. To doch nie je letkò tak cos stwòrzëc.
Rómk so perznã pòmësłôł ë rzekł pò chwilë:
– Prôwda, mòże ti, co stwòrzëlë to wszëtkò, bëlë mądrima lëdzama ë chcelë dobrze, ale co z tegò wëszło, to wszãdze wkół widzymë. Lëdzëska ju zabôcziwają jak sã bëlno mësli ë dërch le klepią w ne knąpczi ë zajimają sã blós jaczimas „czatama” ë jinszima głëpòtama. A cëż to je nen „czat” to wierã sóm czôrt leno wié.
Wòjtk nick nie rzekł, bò widzôł, że Rómk tak a tak pòzdrzatkù nie zmieni ë pòmëslôł so: „Tak pò prôwdze to perznã prôwdë òn mô. Le blós perznã. Ò mie téż gôdają, że jem stôromódny, ale wiém równak, że pòkrokù sã nie zatrzimie ë, czë to sã nama widzy, czë nié, swiat nie je ju ten sóm co czedës. Zdôwô mie sã, że Rómk ni mòże sã z tim pògòdzëc.”
Chłopi dokùńczëlë piwka ë przënioslë so ju nôslédné bùdle. Czej ju je òtemklë, òdezwôł sã Wòjtk:
– Ale to mùsysz przëznac, że dzãka maszinom lëdze mają terô ju wicy wòlnégò czasu dlô se. To, co rëchli robic mùsza zacht grëpa lëdzy, terô zrobi maszina.
– Co të pleszczesz Wòjtk?! – wòłô zdzëwióny Rómk – Abò të téż głëpiejesz, abò czëtôsz za wiele nëch głupëch gazétów. Kò doch prawie terô lëdze mają mni czasu jak rëchli. Przëbôcze so, jak to przóde sã robiło. Rãczno wszëtkò bëło robioné ale wiedno nalôzł sã czas dlô dzôtków, familëjë ë drëchów. To na mùzykã sã szło, to zôs do robòtë ë na wszëtkò béł czas. A terô? Prawie przed trzema tidzeniama wëbrôł jem sã do sëna ë jegò familjë do wiôldżégò miasta… Żebë të widzôł nã rozprzëgã! Dërch to lôtô, sprôwiô wiele sprawów narôz. Nawetka na żërcé czasu temù felô, a czej ju przińdze dodóm, tej nawetka nie pògôdô, le zdrzi w nen zdrzélnik jak w jaczégò złotégò bóżka. Jak jô to widzôł, to ju pò trzech dniach miôł dosc ë wrócëł nazôd. Ë rzecze mie terô cëż dobrégò mòże z tegò wszëtczégò wińc?!
Czej Rómk skùńczëł gôdac, Wòjtk zameslôł sã perznã, pòcziwôł głową ë rzekł pò chwilë:
– Wiesz të co, jak sã nad tim wszëtczim tak richtich pòmësli, tej to pò prôwdze je bùten szëkù.
– Në, tej chcemë le so wëpic – òdrzekł na to Rómk.

Leave a Reply

  

  

  

This website uses cookies to offer you the best experience online. By continuing to use our website, you agree to the use of cookies.