Gôdczi (Zymk 1)

Beniël nie przëniese

Czéj czlowiek je mlodi, tej różné glëpòtë sã gò trzimają. Ni mòże ùsëdzëc doma. Dërch bë chòdzyl, a chòdzyl. A jak to gôdô mòja nënka – a jinszé pewno téż – òd tegò chòdzeńiô nick dobrégò nie windze.
Në wejle, nie windze, bò cëż mlodi beniël móglbë przëniesc dodóm. Z dzéwczãtama to je jinszô rzecz, òne mògą przëniesc dodóm baro wiele. Mùszą òpasowac żebë nie bëlo jesz jednégò pësôka do żëwieniô.
Mòja cotka to wszëtkò wié – tak mie sã przënômi wedôwô – dërch chòdzy pò wsë a wszëtkò co ùczëje przënôszy do nas. We strzoda pò pôlniu zôs wparzëla do naji. Czerwionô na pëskù jak pita, na pól zadëszonô… òd biéganiô wnëkala na wëstrzód jizbë.
Tatk miôl sã wnëtka szpérë pòlumióné òd ùcekaniô, ale i tak mùszôl òstac, bò cotka gò widzala. Wejlë, cotka wnëkala w nã jizbã a riknãla:
– Wiéta wa co? Marëszka òd Pribów mô ùrodzoné knôpa. To doch je kùnc swiata. To dzéwczã mô le szesnôsce lôt. Chtëż to widzôl!!!
Jô so mëslôl – chòc rôz të bialkò rzëkla co nowégò, bò ò tim szpòrcë jô jesz czëté ni miôl. Marëszka kùnczëla ósmą klasã. Welë jô so ji nigdë tak richtich nie przëzérôl ale òstatnio bëla jakbë wëpanialô. Wcale nie bëlo pò ni widzec, że mdze miala dzeckò. Ale gôdają, że co mô bëc to mdze.
Tatk wëzdrzôl nôprzód na cotkã, téj na nënka, a téj jegò òczë sczerowalë sã prosto w mòjã stronã, jakbë jô miôl z tim wszëtczim co wspólnégò. Jô doch tam nawëtka pôlca nie przëlożil. Wszëtcë wiédzą, że to nié jô. Cëż tu terô òd mie chcą. Chòdzëla, tej wëchòdzëla. Matizer noga, jô doch téż dërch chòdzã. Aha! Ò to jima chòdzy. Wejle, përzinka prôwdë w tim mòże bëc. Równak, blós përzna, a móże jesz mni.
– Widzysz të – rzekl tatk. – Te téż dërch chòdzysz. Co te czasã téż czegò nie zmajstrëjesz?
Mie sã zrobilo glupio. Różné rzeczë mie so w lepie, ale dzéwczãta. Mòwë ni ma. Cotka seje propagandã. Chòdzy z wszëtczëmi glëpòtami do nas, a tej jô przez niã dostôwajã. Niech jidze dodóm!
Tatk bël tak wëstraszoni, że rzek mie pòtemù, jak to sã stalo, że cotka z wùją, mają blós… jednégò Paùlka. A bëlo to tak:
„W jednã niedzelã, pò pôlniu, wszëtcë doma òdpòcziwalë na kanapie. Slunkò sã fejn swiécëlo. Bëlo ceplo, a z tegò wszëtczégò wùjowi zebralo sã na amòrë. Môli Paùlk sedzôl pòd kanapą, a zabôwiôl sã klockama. Wùja rzekl:
– Môsz, synkù dzesãc zlotëch, a biôj na lodë.
– Jô nie chcã na lodë! – riknąl smôrkòl.
– Czëmù nié. Te doch baro lubisz lodë?
– Nié, jô nie chcã lodów!!!
– Czëmùż nié? – wùja robil sã ju zli…
– Bò jô chcã bëc jëdinakã!
Terô jô wiém, jak to bëlo, jakbë jô wiédzôl ò tim rëchli, tej nigdë bëm nie rëszil lodów. A terô… szkòda gadac. Niech so robią co chcą. Nôważniészé, że jô nigdë nick dodóm nie przëniosã!

Żebë pchlë nie grëzlë

W swiãta Wiôldżi Nocë, wszëtcë knôpi szukelë dëgówczi, gałązczi brzozowé abò jałowcowé. Je to piãkny zwëk, wiele lepszi òd òbléwaniô wòdą.
Chãtni knôpi szlë do chëczów, gdze są młodé, fòrszné dzéwczãta. Skrôdelë sã z samégò rena, żebë dostac jesz brutczi w łóżkach. Czãsto jich sprzëmierzeńcã je tatk dzewùsów, chtëren òdmikô dwiérze.
Białczi a dzéwczãta mòżna dëgòwac blós pò nogach. Knôpi rzôdkò są dëgòwóni, równak czéj córczi rëchli wstóną, tej òne mają prawò wëdëgòwac starëszków, chlopów ë bëńlów.
W nôdgrodã za bëlné dëgòwanié gòspòdëniô dôwô gòscóm pôrã jôjków, a czãsa jaczé dëtczi. Tak, że mòżna përzna zarobic. Jedni gôdają, że trzeba dëgòwac, żebë pchlë nie grëzlë. Jini cwierdzą, że ùżiwanié zelonëch gałązków a ùderziwanié nima wzãło swój pòczątk z palmów, chtërnëma lëdze żëdowsczi pòwitelë Pana Jezësa. Dëgòwanié wpliwô téż na pòprawã zdrowiégò.
Jednégò rokù na Jastrë do kaszëbsczi wsë przëjachôl biskùp. Pewno reno gò mielë wëdëgòwóné, bò béł jaczis nieswój. A że parafianie chcelë bëlno tak tczëwôrtnégò gòsca przëjąc, przëszëkòwelë rozmajitëch smaczków.
Nie wëszło to mù na zdrowié. Wieczór, czej zaczãła sã mszô biskùp pòdniósł rãce, a czej rzekł „Pón z Wama” òpadlë mù bùksë. Strząsł je z nóg, zawòlôl służka a rzekl:
– Wezże sënie te bùksë a zaniesë je do Zôkristëji.
Knôp wzął ne bùksë, a mëslôl, że jak to są samég¸ biskùpa, tej mùszi je wëniesc z pòwôgą. Pòdniósl je do górë a wëmaszerowôl przez cali kòscól.
Kò zgódno z kaszëbską tradicëją òstôl òn wëdëgòwóni, le përznã jinaczi. Òd tegò czasu pchlë sã jegò nie jimalë.

Réza do cotczi

Wëbrôl jem sã rôz do cotczi Celinë do Czôrnégò Mlina. Jô jachôl tam na kòle, chtërne jem dostôl òd starszëch.
Nen dzéń pamiãtóm do dzysô. Bëlo to jednôstégò séwnika kòl wieczora. Jô so jachôl pòmalë i rozzérôl na wszëtczé stronë. Niedalek gbùrstwa cotczi Celinë bél stôw, na chtërnim cali dzéń plëwalë gãse, kaczczi ë jinszé ptôchë. Tak pò prôwdze, to ju nie bél stôw. Le żôbińc, bò ptôszëzna mia gò zapaskùdzoné. Kòl negò blotuszka szla wązëchnô stegna. Z drëdżi stronë bél wiôldzi brzadowi ògród z dozdrzenialima jablama ë krëszkama.
Jô prawie bél na górze. Czej jô tak z ni flot jachôl, zazdrzôl jem sã w ne fejn jabka i zabél, że jadã kòlã. Òd raza zamiast skrãcëc na lewò, skrącyl jem w prawò – prosto w nen żôbińc.
Jô sã tak wëląkl, że chcôl jem pòmalë „klepac do Swiãtégò Piotra”. Żebë wa widzelë co ne kaczczi zrobilë za jôch. Nie dosc, że jem bél cali mòkri, to jô sã jesz tëch pierdzochów ùrzôsl. Nigle jem sã dotôklowôl do cotczi zmiôrzl jem na gnôt. Cotka flot zrobila mie harbatë. Pón Bóg ji za to zaplac! Dala sëché òbleczenié a përznã cepli strawë. Czej jô ju doszedl do se, tej jem ji wszëtkò òpòwiedzôl. A òna mie na to rzekla:
– Widzysz synkù, tak jô téż mëslela. Próżné twòje wzéranié. Tam mieszkô takô chcëwô Gréta. Òna jesz nikòmù nick dóné ni mô. Wiész co? Òna lepi òwce wnëkô w ògród, żebë brzôd òzbralë a nikòmù nie dô.
Jô so mëslôl: cëż to je za bialka, że mô w se taką chcëwòtã. Nick jem jednak cotce nie rzekl. Pòsedzôl jem z nią jesz përzinkã i pògôdôl ò tëch a ò nëch sprawach. Tej jem szedl zazdrzec w chléw do wùjë, a pùzni nëkôl dodóm.
Lëdze są rozmajiti, równak mòja cotka je dobrą bialką. Nie zamienil bëm ji na żódną jiną. Jednakò z tą Grétą nôleżalobë zrobic jaczis pòrządk.

Ejnële nasz tatk!

Bëlo to baro, baro dôwno, bò w czasach czéj w Strzelnie òdbiwalë sã òbrôzczi ò Scynanim Kani. Wszëtcë we wsë bëlë baro znerwòwôni przëgòtowaniami do wëstãpù.
Wszëtkò szlo baro fejn ë enfach, tak że w niedludżim czasu òstôl nakrąconi ò tim film. Rzecz dzala sã w jakąs niedzelã, w 1935 rokù, w nen czas do pùcczégò czina zjechala sã prawie calô wies, bò lebczanie chcële òbezdrzec na ekranie swòjich aktorów. Kòżdé z òtemklą gãbą sedzalo ë żdalo na projekcëją.
Czëj zgasle widë, a na ekranie ùkôzôl sã krowi zaprzig prowadzoni przez ògromni pòsturë Hetmana, w kòmpletni cëchosce rozlégl sã radosni òkrzik Hetmanowi: Ejnële nasz tatk!

Straszné zwiérzã

Jô mëszlã, że z tëmi kòmpùtrami nie je tak zle, jakbë sã chto mëslôl. Mòglëbë bëc përznã tunszi, tej czlowiek bë so taczégò zwiërza dodóm sprowadzyl. Në wejle. Cëż to je taczégò ten kòmpùtr? Jô téż tegò nie wiedzôl.
Kòl wùje Jana, w ròbòce, stoji na stole taczi môli teleòbzérnik. Wùja gôdô, że to je mònitór. Niech òn so gôdô co chce, jô tam swòje wiém, ale sã nie mdã z nim sztridowôl.
Òbòk negò teleòbzérnika stoji takô strzédnô skrzénka. Wedle wùja, je to ten cali mózg, bez chtërnégò bë sã w robòcë nie òbeszlo. Jô bë rzekl, że to je jakô kastka pò rëbach abò co taczégò. Në jo. Òd ti rëbòwi kastë cygną sã dludżi kable, a jeden je zakùnczoni mëszą. Wùja Jan gôdô, że bez mëszë òn bë nie rëszil. Czegò bë nie rëszil, to jô nie wiém, ale bë nie rëszil. Jô bë sã nie chcôl z niegò za baro nasmiéwac, ale mie to wezdrzi barzi na szëra. Jak Bóg mie swiôdkã! Kò to sã ledwò w rãce miesczi, a ten ògón je dlëgszi niżlë pòwrózk do rzëszaniô bika.
Òbòk negò szëra lëżi drëgô skrzénka – përznã miészô. Na ti skrzéncë je tëli knópów, że mie sã nie chcalo nawëtka rëchòwac. Wùja gôdô, że jich je sto dwa, ale chtëż bë mù wierzil.
To bë bëlo mést wszëtkò, co nôleżi do tegò zwiérza, jaczim je kòmpùtr. Jô so doch jesz za baro na tim nie znajã, ale wùja mie nôùczi. Jô mdã wiedzôl wicy niż òn… bò robi sã ju trochã stôri.
Terô wùja rozmieje jesz wszëtkò. Równak z tegò co wiém, a co mie gôdala nënka, wiedno tak nie bëlo. Czej wùja zaczinôl robòtã z kòmpùtrama, a dowiedzôl sã, że mdze mù pòtrzebni program – jak òn to gôdô… do edycëjë tekstów, wëbrôl sã do krómù, a pòproszil ò niegò. Kramôrz zarë wiedzôl ò co mù chòdzëlo, a rzëk:
– Jo, jô gò zarë przëniosã.
Wùja sztót stojôl. Szpérë miôl jakbë z watë. Kramôrz przëszedl z lëchą wiescą. Program bél ale blós na Mekintosza. Wùja so ùrzôsl. Òn jesz doch nie bél richtich òbeznóni w nëch sprawach. Sromòta mù bëla, ale sã cëchò zapitôl:
– Në jo… a gdzeż je to szasé?
Skądkaż biédni wùja mógl wiedzec, że Mekintosz to je kòmpùtr. Czlowiek so dërch mùszi ùczëc. Mòże za pôrã lôt mdą wszëtkò za niegò robilë maszinë. A póczi co mùszi so sóm radzëc…

Strasznô zëma

Czéj czlowiek so tak czasã wieczór sadnie a rozmiszlô nad swòjim żëcym, tej widzy jak czas flot gnaje do przódkù i nie chce ani na sztót sã zatrzëmac. Gwiôzdka lecy za gwiôzdką, jastra lecą za jastrama, zëma za zëmą. Në jo zëma…
Jednégò rokù zëma bëla strasznô a zëmnô. Dërch padôl sniég a wiôl wiater. Niejeden czlowiek mùszôl so kùpic nową mùcã, bò spòd ti stôri le ùszë wëzéralë. Czekawé jakô mdze nastãpnô zëma, wszëtkò wskazywô na to, że bądze jesz gòrzi.
Domëslëlo mie sã jak jednégò dnia, bëlo to bòdôjże pòd kùńc lëstopadnika, przëszla do nas cotka Gizela. Cos cotce negò dnia do lepa strzélëlo, bò jesz nie bëla richtich do chëczi wlazlô a ju zaczãla òpòwiadac pòwiôstka. Bëlo to tak:
„W zëmòwi, cemny a straszny pòrénk Paùl z Ignaca wëbrelë sã w chlapòwsczé lasë na jachtã. Bialczi jich z dodómù wënëkalë, a kôzalë sprowadzëc co dobrégò na pôlnié. Wstelë wczas reno, zjedlë frisztëk, wsedlë na kòla i jachalë. Zëmno bëlo jak diôchel, ale òni dralowelë do przódkù. Czej dojachalë na plac, zażëlë so tobaczczi i nabilë swòje flintë szrótã. Jaż tu narôz zeza krzów wëskòczil stôri dzëk. Nim ti dwaji skrzëpiele sã rëszëlë dzëk bél ju za krzama. Jesz długò chòdzëlë pò lese, jednakò nick nie ùchwôcëlë. Fest ju zmarachòwóni z lózyma rãkama rëszëlë pòd dodóm. Bële mòckò glodni i znerwòwóni i bez to jeden òbwiniôl drëdżégò.
Czej doszlë dodóm bëlë ju tak pòsztridowóni, że nie gôdelë ze sobą. Zarô dostelë téż pater noster òd swòjëch bialk. Bez swòje niedbalstwò mùszelë cali tidzéń wszëtcë jesc zapieklé bùlwë z kwasnim mlékã.
Rôz kòl pôlnia Paùl rzekl do Ignaca:
– Wiész te Ignac, czej jô tak terô na ce wzéróm, tej mie sã przëbôcziwô na calô jachta!
Ignac përznã sã zląkl slów Paùla, jednakò spitôl gò:
– Në czemùż to Paùlu, jes të czidli w dekel, czë co?
Ten òdrzekl:
– Nié, nié, ale widzysz. Nôzwëskò môsz Dzëk. Mieszkôsz na szasëji Mësliwsczi, wëzdrzisz jak lës, a co nôgòrszé gònisz za mòją Teresą jak szczirz!
Na to mòcno znerwòwóny Ignac òdrzekl:
– Alaże, a jak jô ce widzã, tej mie sã wiedno przëbôcziwô, jak të mie zaprosyl na òbzórczi chëczë. Të dërch gôdôl: Wzerôj, jô mieszkóm w tim bùdinkù kòl kùrnika”. Ale jô kòchóny Paùlkù do dzysa nie wiém, chtëren to bél kùrnik, a chtërna twòja chëcz”.

Nëch òpòwiôstków bëlo baro wiele. Kòżdô czegòs nas naùczëla. Terô wiémë co z czlowiekã sã robi, czéj ni mô miãsa a mùszi dërch jesc bùlwë z kwasnim mlékã. Wiémë téż do jaczich gôdków mòże doprowadzëc strasznô zëma.

Tatk ë bik

Në wejle, cotka Martka zôs bëla kòl nas na gòscënie. W pòniedzôlk, czëj to sã ji robilo cëmno, chtos zaklepôl do dwiérzi. Tatk, jak òn to wiedno robi, pònëkôl òtemknąc. Równak, jak òn të dwiérze chùtkò òtemkl, tak chcôl je téż chùtkò zamknąc.
Tëre bëlo ji za pùzdze. Cotka jedną szpérą bëla ju za progã. Chcąc nie chcąc mùszôl jã wpùscëc. Cotka wlazla do kùchni, sadla kòl stolu, a zaczãla sã pëtac:
– Slëchôjże Janie. Pamiãtôsz të, czëj të sã kùpil negò stôrégò bika we Wiôldzi Wsë?
Tatk bël czësto wëlãkli. Nië wiedzôl ò co ji szlo, równak òdrzek:
– Tegò jô nié zabôczã do kùńca żëcégò. Czëj të chcësz, Martkò, jô cë pòwiém jak to bëlo.
– Jô, wiész të, baro chcã!
Tatk ùsôdl sã inaczi – wëgòdni – ë zacząl òpowiadac:
– Në jo, wejlë, czéj jô kùpil negò bika, a szedl z nim dodóm, ten czart za nick nie chcôl jic. Jô gò na żóden spòsób ni mógl przëkònac. Żóden métel ni mógl mie w tim pòmòc. Dopiérze Józk, wiész të co…. a gôdają, że òn nie je richtich w bani, pòradzyl mie, cobë bikòwi pòdléc pòd ògón përznã terpentinë. Jak Józk mie rzekl, tak jô zrobil.
Żebë të widzala, co ten bik wëstwôrzôl. Òn wnëtka òszëlôl, a nëkôl do przódkù, jak sparzoni kùr. Jô sã, wejlë, wëstraszil, że òn mie ucecze… a téż sã përznã ni terpentinë prisnąl…
Co jô dostôl za fôrt. Sąsadzë gôdelë, że dzëwiôl jëm barzi niżlë bik. Czëj më ju bëlë niedalek dodomù, jô zacząl wrzeszczec do Teresë: „bialkò, bialkò wez pòwrózk, a rzëszë bika… bò jô jesz tak ze trzë razë stodolã wkól òblecã”.
Cotka zaczãla sã smiôc, a rzekla:
– Wiész të co Janie? Równak to bël dobri spòsób, co Józk ce pòradzyl. Jinaczi të bë tegò bika dodóm nie dostôl. A tëre jidã dali… pò terpentinã, bò mój Léón ju trzë gòdzënë sedzy w karczmie.

Zli jã niese

Kaszëbi to so baro dobri ledze. Lubią czéj chtos przindze do nich w gòscënã. Cotka Teresa téż takô je. Czedës równak bëlo jinaczi. Rôz pò dobrim pôlenkù, czéj szedl jô òd cotczi dodóm, ùczuł jem jak mój kùzyna gôdô do swòji nënczi, a mòji kòchani cotczi:
– Mama, wez że wezdrzë. Mie sã zdôwô, że Skwierczka do naji jidze.
Ta zrobila sã pò tëch slowach czerwionô. Miala òczë jak kòt przed trzaskawicą, ale òdrzekla:
– Matizer noga, gdzesz jã zôs zli niese!!! Téż ni mô gdze lazëc le prawie do nas. Ta bialka doch ni mòże ùsedzec doma. Òna dërch do nas chòdzy, a téj wszëtcë we wsë wiédzą co sã kòl nas doma dzeje!!!
Knôp stojôl z òtemklą gãbą. Mést taczi rozjarchòloni nenczi jësz nié widzôl. W kùncu rzekl:
– Mama, ale wiész të co? Òna niese gãs pòd pazëchą.
Cotka ju nie wiedzala co òdpòwiedzec. Wëzdrzala przëz òkno ë rzekla:
– Në wejle synkù, jak to swój do swòjégò cygnie!!!

Leave a Reply

  

  

  

This website uses cookies to offer you the best experience online. By continuing to use our website, you agree to the use of cookies.