Òdpòwiesc na rôczbã autora przedsłowiô
(wcyg żdającégò na chòc jeden kriticzny głos)
Pierwszi rôz wzął jem w rãkã zsziwk Zymkù. Pierwszi rôz, në numer sódmi. Wiele nie bawiło a mie sã ùwidzôł. Kò ni miéjta niżódny wãtplëwòtë – jem dbë, że numerologiô to głupòta jak smòk, temù jem rôd nie wedle sódemczi, ale wedle tegò, co jem nalôzł we westrzódkù.
Ò pòezje nie rzekã nick. Jo, lubiã wiérztë, ale żebë zarô sã jima zajimac kriticzno… na tak cos jem sã nie dôł! Za to zaòskòmiło mie na sódmo-zymkòwą prozã. Prôwdac le na dwa dokazë, te nôdłëgszé a nôlepszé. Pòwiôstczi ò pierszowòjnowim òficérze a czësto dzysdniowim pijôkù czëtô sã dobrze. Je pòmëslënk, mómë wërazné pòstacëjë, i pòwiadanié, jaczé bez wiôldżégò zybaniô płënie òd zôczątkù do kùńca. Do te autorze namkle na tradicyjno kaszëbsczé tematë. Wierã ùmeslëlë, że jich proza ni mia òpòwiadac ò starze ò rodną mòwã, ò dôwnëch kaszëbsczich zwëkach, abò gbùrzenim. Swòjich czëtińców ùdbelë achtnąc na czësto jiny spòsób, ùsibrzec sobie jak nôbarżi prostą redotą z tekstu, jaczi z legòtą je chãtno doczëtac, nié le temù że napisóny pò kaszëbskù, bez rodny jideologie. Në, taczé òdłonienié kaszëbsczi prozë, to nie szpacéra pò bëtowsczim rënkù – fejn, letkò, a w piãc minut. Kòżdi, chto wzął kaszëbsczé pióro w rãkã, a miôł ną samą dbã, rozmieje jaczi to je ùczink z tim. Niżódny jałowi kłopòt, leno drãgô robòta. Kaszëbizna lëterackô jesz nie dożdała sã òglowégò sztandardu. Òsoblëwie je dalek òd farwnotë a bòkadnoscë pòtrzébny do rozmajitégò wëstwôrzaniô. Jo, mómë jedurné dokazë, tej-sej akapitë, kątama całé zdania, ale ògolowé, szeroktematiczné mòdło? Nijak… Tej co z nym felowanim mô robic młodi ùtwórca? Pisac, ùżiwającë ùczëti mòwë, słowôrzów, a jak mô leżnosc gadac z taczima jak òn, abò z jãzëkòznôwcama. Bëlno je téż szturac mùsk, żebë co nowégò stwòrzëł, czej nijak pò “donëchczas kaszëbskù” nie jidze. I wedle tegò wëszëkòwôł jem mòją kritikã autorów majora Kapona a Szadégò òd pijôków.
Kòchóny drëszë kąsk za wiele pòlaszeniô!!! Nômni je gò w słowiznie, gwësno òd zazéraniô do słowôrzów, chòc czasã bez bëlnégò zrozmieniô. Trafimë np. “widno zelony”, miast jasnozelony, abò ògraniczëc, miast zmiészëc, itd. Në, kaszëbizna, równo z pòlsczim, anielsczim, a jesz jinyma, to nie le słowizna. Wôżnô je frazeòlogia, gramatika, czãstotlëwòta ùżëcô rozmajitëch słów. Równak naszi autorzë placama jakbë zabëlë ò tak cos. Np.: „doszedł do ùdbë”, „wëcygniãté òstóną w ùprocëmnienim do naju pòwôżné kònsekwencje”, „zrobił rëch”, „na równi z pôchą cygaretów”, „przebëlnô letkòsc bëcégò”.
Prôwdac pòlsczi béł a dzysô je jesz brzadniészim jak przóde zdrzódłã nowiznów rodny mòwë. Do te bez nowiznów mòdernizacëjô kaszëbiznë nie je mòżlëwô, równak wôrt sã w tim miarkòwac, a szpéglowac z naszi barżi dozdrzeniałi pòlsczi sostrë le jak ju sã nie dô. Kò czasã sygnie jesz kąsk ù se dosznëprowac, czasã nowô fraza abò słowò mòże bëc òdłonienim stôrégò, abò le przëbôczenim zabôczonégò.
Z pòzdrówkã
Pioter Dzekanowsczi
Jak ju jem pisôł w mejlu do Rómka. Ceszi, że naje, to je mój ë Sławka, dokazë sã widzałë, a ùczą ne słowa ò tim, co sã w nich nie widzało. Mògã sã téż dosc letkò zgòdzëc z pòzdrzatkã, że za wiele je pòlsczi frazeòlogiji. Kò cãżkò nama (mëszlã, że mògã tu ùżëc „nama” ë to w znaczenim „najé pòkòlenié”, nie leno „mie”) wëkòpiwô z pamiãcë kaszëbsczé rzekniãca, czej sã jesma wëchòwalë na pòlsczi telewizëji, ksążkach w pòlsczim jãzeku, w pòlsczi szkòle (gdze wcyg pòprôwiało sã nają gôdkã) ë w familijach, w jaczich Starszi mielë starã ùczëc dzecë pò pòlskù, cobësma w żecym mielë lepi jak Òni, lżi ë żebë nicht sã nie wëszczerzôł z tegò, jak gôdómë. Taczé bëłë czasë, dobrze, że chòc cos jesma za knôpa a dzéwczã z naji mòwë wësusalë. Dëjadë òbwiniac najich Starszich ni ma ò co ë dalek jem òd tegò, bò doch chcelë òni dlô naju jak nôlepi. Pòreszce przë tim wszëtczim mie (a jem zycher, że téż ë wiela z naju) dzywnym trafã wëchòwalë w bùsze, że jem Kaszëbą…
Jednégò równak z ti kriticzi pò kùńc swiata nie przëjimnã, tegò, że “widny zelony” to pòlaszezna 🙂 Prawie nen “widny zelony” festë òdcësnął sã w mòji pamiãcë. A bëło to tak:
Jem béł w zerówce. W salce ù klosztorniców jesma mielë religijã ë sostra kôza nama malowac w hëftach Matka Bòską. Tak tej jesma malowalë. W jednym sztóce jem sa zapitôł klosztornicë, czë to mòże bëc pòfarwowóné widnym zelonym. Òna spita sã:
– jakim?
– widnym zelonym.
– jakim zielonym? – zapita jesz rôz, za nick na swiece nie mògącë przińsc na to, co jô chcã.
– widnym… – odpiarł jem ë czej jem widzôł, że wcyg mie nie rozmieje, zrobiło mie sã, niebòroczkowi 6 lôt stôrémù, wstid (jak to ù dzecy).
– A co to jest “widnym”? – zapita.
Ë tedë memczi, jaczé sedzałë z tilu (w tim ë mòja) ë żdałë na kùńc katechezë, zakrzikłë:
– jasnym!
Jak jesma szlë z ny religiji dodóm, mòjô memka da mie „wëkłôd” ò „widnym” ë „jasnym”. Tedë téż jem pòznôł no czësto nowé dlô mie słowò: “jasny” (tak jak pózni “łopata” miast “szypa”, “burak pastewny” miast “rąkel”, “przeciąg” miast “przewiew”, “światło” miast “wid”, etc, etc.)
Tak tej nijak sã ni mògã zgòdzëc, że nen “widny zelony” to pòlaszëzna.
Dlô mie prawie nen “jasny”, no “jasno” ë „jasno zelony”, etc. trącą pòlską gôdką.
A jô móm pitanié tikającé sã barżi òrtografie. Czë słowò “pub” pisze sã z labializacją, jak je to napisóné w “Drapcach” wastë Grégòra Shramke? Bò nibë pò “p” labializacjô wëstãpiwô, ale z drëdżi stronë lëtra “u” w tim anielsczim słowie òddôwô jinszi zwãk, “a” [pab]. Jak to richtich je i jak sã te reglë òdnôszają do tegò ôrtu słowów? Przeproszóm, że jô piszã ò òrtografie, czej wikszą ùwôgã mùszi zwrócëc na zamkłosc dokôzu, ale nen jiwer mie nie dôwô pòkù:)
Witôj Szadi,
Razã jesma w „Zymkù” to doch mie nie „wastuj”, jo? 🙂
Pò prôwdze môsz rëcht z nym pitanim ò „pùb” czë „pub”, jaczi w wëgôdënkù je „pabã”. E.Gòłąbk je za tim, bë nowé fòrmë nie labializowac, tak tej w jegò słowarzu wiele nalezesz taczich zapisënków, jak „morfologiô”, „kosmiczny”, „kompùter” , „bochen” (ale mô np. „pùding”) . Jô równak jem za tim, że:
1. ni ma cwëkù jesz barżi (ë to tak baro!) mącëc w ny kaszëbsczi òrtografëji, jakô tak a tak je cãżkò do nôùczeniô, tak tej, wedle mie, tam gdze wedle prawidła bë sã labializowało, niech sã labializëjë, nawetka czej w wëgôdënkù słowa ny labializacëji ni ma.
2. Jeżlë bãdzëma, jak chce Gòłąbk, pisac bez labializacëji „nowé” w kaszëbiznie słowa, to czedë ùznómë, że są òne ju „stôré” ë zaczniemë céchòwac w nich „ò” abò/ë „ù”? A do te doch to kòżdi Kaszëba mùszi znac wiele jãzëków, cobë mógł rozróżnic, czë to je „zapòżicznié” czë naje słowò, a do te jesz mùszi wiedzec, czë òstało òno wzãté z ny cëzi gôdczi dôwno, czë nie jaż tak, a do te jesz wiedzec, czedë mòże nowi słowò ùznac za staré. To doch je bùten szëkù!
Tak tej jô jem za tim, bë tam, gdze je labializacëjô, labializowac.
A terô ò „pùb”. Wedle mie sã mùszi pisac „pùb” nawetka, czej sã gôdô „pab”. No „ù” je le grafòwim mërkã. Równak, czej słowò sã przejimie (chòc do kùńca nie jem za tim, bò doch mómë jinszé słowa na „pùb”; ùżił jem je barżi dlô dodaniô czëcowégò ùstawù), w przińdnoce, jak to biwô z taczima pòżëczeniama, bë sã mùszało pisac „pab”. Tak jak to je z jinszima zapòżiczeniama, np. kòmpùtr, czë wideò.
Pòzdrówczi
Grégòr
Dzaka wast…:)! Wedle mie “nowe” słowa ni moga bec bez labializowanio, bo nie mdą one miałe “kaszebsczego zwaku”, prosto mdze zaro widzec, że nie paseją one do naji mowe. Równak co do słowów taczich, jak pub, płub (ni móm csb kluczplate, webocze), pab to nie wiem, cze nie je nót pisac z kursywą, abo w cezysłowie, bo doch tak sa robi np. z łacyńsczima słowama, jacze nie westapiwają w jazeku, w jaczim tekst je pisóny. Ale tacze słowa, jacze ju sa zaaklimatizowałe w jaczims jazeku, to w pisenku je mołi jiwer, a wemienione “pub” taczim prawie je.
Pozdrowióm
Shadi
Witóm
Tak pòdle mie to je to dobrô téma na zymkòwé fòrum, le do tegò to Grégòr bë mùszôł dac radã założëc dlô se kònto 🙂
Co do cëzych słów to sprawa nie je dlô mie klôrownô. Jô nie jem n.p. w sztãdze pisac jinczi jakno “internet”, na kaszëbskô wersëjô tegò słowa – jacze przëjãło sã w ti prawie fòrmie w wielu jãzëkach – je dlô mie kąsk ùdzywnieniém. Trzëmóm jã zwëczajano za swòjé miono. Generlano to jem ti dbë, że mòże smiało pisac tak a tak – tj nie widzã niczegò lëchégò w tim bë ùżëwac w kaszëbsczim jãzëkù pòżiczków z jinszëch jãzëków.
Pòzdrówczi
Mark
Szadi, Grégòr,
Kaszëbi doch rozmieją “Pub” pòprôwnô wëpòwiedzec jakno “Pôb” a ni “Pab” 🙂
Jurk